De ziel in Oost en West | LUX Nijmegen | Lezingen door filosofen Angela Roothaan, Hein van Dongen en Laurens Landeweerd

Maandag 8 januari 2018 | 20.00 –  22.00 uur | LUX

Na de feestdagen lijkt de januarimaand vaak een wit vlak. De sociale en spirituele volte van de feestdagen maakt plaats voor een leegte. Ineens is de bezieling verdwenen. De moderne mens zou hier immuun voor moeten zijn. Maar kunnen we de bezieling uitstellen tot de volgende decembermaand? Of zijn er redenen om deze doorheen het jaar mee te nemen?

Animisme, het idee dat alles een ziel heeft, staat lijnrecht tegenover de tendens om alle levende en niet-levende natuur te reduceren tot haar materiële componenten. Deze tendens heeft een dominante positie gekregen sinds de Verlichting, aangezien het probleem van René Descartes’ dualistische visie op de werkelijkheid (geest (of ziel) en materie) ermee werd opgelost. Maar als daar het probleem ligt, waarom kiezen we er dan niet voor om de hele werkelijkheid als bezield te zien? Als het onderscheid tussen dode materie en levende materie ter discussie staat, waarom verklaren we dan niet ook de dode materie als bezield, in plaats van de levende te ontzielen? Immers, uiteindelijk is alle bestaan wonderlijk.

Naarmate je animisme serieuzer neemt, verliezen andere, meer ingegraven posities hun relevantie en vanzelfsprekendheid . Hiermee verdwijnen de grenzen tussen subjectiviteit en objectiviteit, binnenwereld en buitenwereld, ding en woord, ruimte en tijd. De filosofen Angela Roothaan, Hein van Dongen en Laurens Landeweerd zullen hun visies ter sprake brengen, en op die wijze verduidelijken dat niet alleen Oost maar ook West ziet dat de wereld vervuld is van bezieling.  Na afloop van de lezingen gaan zij met elkaar in gesprek. Programmamaker en filosoof Lisa Doeland is de gespreksleider.

 

Spreker: Laurens Landeweerd
Onderwerp: Levende structuren

De tendens van deze tijd is om mechanistische verklaringen te geven voor de natuur. Dit lost het probleem op van Descartes’ onderscheid tussen ziel en lichaam. Tegelijkertijd wordt planeet aarde zelf door steeds meer mensen gezien als een levend en bezield systeem: vertrekkend vanuit zijn vertelling over het ‘overview effect’ – de ervaring die alle astronauten delen dat niet alle leven, maar ook de biosfeer zelf bezield is – leidt Landeweerd deze avond in.

Laurens Landeweerd is filosoof en verbonden aan het Institute for Science in Society (ISiS) van de Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (Radboud Universiteit). In 2014 schreef hij het essay Het Verborgen Leven der Dingen (2016). Momenteel werkt hij aan Time, Life & Memory, een boek over procesdenken in moderne wetenschap en Bergson (Springer, 2018).

 

Spreker: Angela Roothaan
Onderwerp: De ziel/bezieling in het (moderne) Westen

Sinds de Verlichting is de gedachte dat het Oosten staat voor religie, mystiek, animisme terwijl het Westen zou staan voor rationele filosofie, wetenschap en seculiere waarden. Niet alleen heeft dit oordeel de kolonisatie van ‘niet-westerse’ volkeren ideologisch ondersteund; het werkt ook als een bezwering van het onzienlijke, waarvan we niet kunnen bewijzen of het wel of niet bestaat. Maar ook het ‘moderne’ Westen kan zelf niet zonder onzichtbare actoren (geesten, zielen), al was het maar om rechtspraak en moraal mogelijk te maken. Vrijheid en verantwoordelijkheid kunnen namelijk niet ergens (bijv. in de hersenen) aangetroffen worden. Door een bespreking van Kant, Swedenborg en Derrida zal ik laten zien dat het onderzoeken van de ziel in alle culturen, ook die van het Westen, noodzakelijk is.

Angela Roothaan is filosoof en werkt aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze publiceerde boeken over Spinoza, over natuurervaring, over spiritualiteit en over geesten in de moderne cultuur. De laatste jaren richt haar onderzoek zich vooral op Afrikaanse filosofie en sjamanistische ontologie. In 2011 schreef zij Geesten; uitgebannen en teruggekeerd in de moderne wereld (Boom).

 

Spreker: Hein van Dongen
Onderwerp: Animisme: ervaring en onderzoek

Om animisme te begrijpen zouden we er niet (alleen) ‘over’ moeten denken en er ‘naar’ moeten kijken. We leren er meer van door te proberen er ‘vanuit’ te kijken en te denken. Dan merken we om te beginnen dat het animisme ons meer vertrouwd is dan we zouden verwachten. Maar ook, dat naarmate je animisme serieuzer neemt, een aantal vanzelfsprekende denkgewoonten, zoals het onderscheid tussen subjectiviteit en objectiviteit, tussen binnenwereld en buitenwereld, tussen materie en betekenis en tussen ruimte en tijd veel van hun relevantie verliezen.

Hein van Dongen is filosoof en musicus. Hij is filosofisch consulent, met als centrale aandachtspunt de vraag hoe we de menselijke maat terugbrengen in soms rigide systemen, in onderwijs, zorg en de energiesector. Hij is verbonden aan de stichting Filosofie Oost-West. Hein van Dongen publiceerde verscheidene boeken, waaronder in 2014 Wild beasts of the philosophical desert (Cambridge) en Bergson (Boom).

Locatie

Cultureel podium LUX
Mariënburg 38-39, 6511 PS Nijmegen, Nederland
Telefoon: +31 24 381 6859

Deelname
Deelname is € 5,- | Medewerkers van de RU, studenten, scholieren, Radboud Reflects-abonnees,  Alumni Benefits Card-houders en PV Radboud-leden gratis, evenals FOW bestuursleden en programmaraadsleden.

De inschrijving start op maandag 4 december 2017 om 11.00 uur. Zet het in uw agenda.

www.ru.nl/rr/animisme

De ziel in Oost en West is een programma is een samenwerking van Filosofie Oost West met Radboud Reflects, het studium generale van de Radboud Universiteit